Nghiên cứu về thị trường lúa gạo Việt Nam của Bộ môn nghiên cứu và nghành hàng thuộc Viện chính sách và chiến lược phát triển Nông nghiệp, Nông thôn cho thấy , sản xuất lúa gạo của Việt Nam đang có hai nút thắt ở hai đầu của chuỗi sản xuất. Nút thắt thứ nhất là từ phía người sản xuất, tức nguồn cung chủ yếu từ người nông dân và khá tập trung ở một só tỉnh thành trên cả nước. Theo đó , 2/3 lượng lúa thăng dư tập trung ở nhóm 20% nông thôn sản xuất nhiều nhất, diện tích canh tác trung binh 2,74 hecta. Trong 9 triệu hộ trồng lúa, lượng lúa gạo sản xuất từ 300.000 hộ chiếm phàn lớn lượng gạo xuất khẩu
Kế tiếp là hoạt độngc hế biến thì lại bị phình ra và phân tán lại hơn 300.000 nhà máy chủ yếu có quy mô nhỏ. Trong khi tại Thái Lan chỉ có 1.000 nhà máy. Hoạt động xuất khẩu của Việt Nam lại thắt lại với khoảng hơn100 nhà sản xuất, trong đó hiện chỉ có 22 nhà xuất khẩu được phép xuất khẩu sang Trung Quốc
Chính hai nút thắt này khiến các chuyên gia hoài nghi đây chính là nguyên nhân khiến thị phần gạo Việt Nam trên thị trường xuất khẩu thế giới có khuynh hướng giảm trong những năm gần đây…. Số liệu của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng cho thấy, xuất gạo Việt Nam giảm 27% về lượng, 23% về giá trị so với 2015, thấp nhất trong 8 năm trở lại đây
Bên cạnh đó, thị phần gạo Việt Nam sang thị trường Trung Quốc, một trong những thị trường lớn nhất cũng giảm thị phần của Việt Nam tại các thị trường khó tính, có giá trị nhập khẩu cao nhát nhưu EU, Trung Đông hoặc vùng Sub-Sahara đang giảm hoặc rất ít, chỉ chiếm vài phần trăm
Dù thị trường thế giới yếu đi nhưng thị trường trong nước cũng không hỏng hẳn là nơii trú ẩn của gạo Viết Nam vì các doanh nghiệpvẫn chưa đẩy manh khai thác thị trường nội địa .Ngoài ra, thịtrường nội địa còn một số rào cản tự nhiện khác khiến doanh nghiệp không tiếp cận như cung cầu nặng tính vùng miền, tỉ lệ dân cư sống ở nông thôn còn cao
Nhu cầu xuất khẩu gạo sẽ phục hội?
Theo ông Sergio Araujo, Ban thương mại và thị trường của FAO Rome, thách thức của gạo Việt Nam là làm sao chuyển tù phân khúc lúa gạo cấp thấp sang xây dựng thương hiệu lúa gạo cấp cao, làm thế nào để phân biệt lúa gạo Việt Nam với các thương hiệu lúa gạo với các Quốc gia khác
Trong khi đó cạnh tranh tại phân khúc gạo cấp cao rất khắc nghiệt Hiện nay , những nước đang định hình lại phân khúc gạo cao cấp của mình. Ví dụ như Thái Lan tăng tiêu chuẩn gạo cao cấp và lâp cơ quan nghiên cứu giá trị gia tăng cho nghành gạo (API). Ân Độ tập trung tăng tiêu chuẩn kỹ thuật gạo basmati; Myanmar tuyên bố tập trung vào chất lượng gạo, Ân Độ và Thái Lan đều nỗ lực tăng sản xuất - xuất khẩu gạo hữu cơ
Xét về phía cầu, nhu cầu tiêu thụ gạo đang giảm xuống mà thay bằng các mặt hàng giàu đạm hơn như thịt, hải sản, trứng sữa … Đặc biệt thị trường Trung Quốc cho thấy sự bão hòa về nhu cầu tiệu thụ gạo do tốc độ tăng trưởng kinh tế giảm và tốc độ dân số thấp
Nhu cầu nhập khẩu củaTrung Quốc trong năm 2017 được dự báo tiếp tục ở mức cao nhưng gạo Việt Nam sẽ chịu cạnh tranh lớn tại thị trường nay. Hiện các nướcc xuất khẩu gạo đang vận động hành lang để Trung Quốc cấp phép thêm cho các nhà xuất khẩu gạo như tại CampuChia, Ân Độ và ngay cả Việt Nam cũng như vậy.Hơn nửaThái Lan đối thủ của Việt Nam, có lợi thế xuất khẩu gạo thông qua các hợp đồng chính phủ với Trung Quốc
